Biểu hiện giãn tĩnh mạch dễ thấy nhất là ở chân, với sự xuất hiện các búi tĩnh mạch giãn bất thường, có người quen gọi là sợi gân xanh nổi dưới da, đặc biệt dễ nhận thấy ở người da trắng, mỏng.
Nhiều nghiên cứu cho thấy, có tới 20% phụ nữ mang thai bị giãn tĩnh mạch âm hộ và âm đạo, thường chỉ bị một bên. Một số phụ nữ bị huyết khối tĩnh mạch sâu, chủ yếu gặp ở cuối thời kỳ mang thai và sau khi sinh. Huyết khối tĩnh mạch sâu thường bị bỏ qua do khó chẩn đoán. Huyết khối tĩnh mạch chậu thường không nhận thấy nếu bị một bên. Rất hiếm gặp trường hợp bị nhồi máu phổi, tuy nhiên đây là nguyên nhân tử vong thường gặp nhất lúc mang thai.
Tại sao thai phụ hay bị giãn tĩnh mạch?
Máu trong hệ tĩnh mạch chiếm 65-75% tổng lượng máu của cơ thể (gấp 3 lần trong hệ động mạch). Trong đó, lượng máu ở hệ tĩnh mạch nông chiếm 15%, còn lại ở tĩnh mạch sâu. Khi đứng lâu, máu ở tĩnh mạch cẳng chân tăng thêm 500 ml, dễ gây phù chân.
Các nguyên nhân chủ yếu gây giãn tĩnh mạch bao gồm: Giảm sức căng và độ đàn hồi của tĩnh mạch do tăng hoóc môn nữ; tăng 20-30% thể tích máu tưới; tăng áp lực tĩnh mạch gấp 2-3 lần do tử cung chèn ép tĩnh mạch chủ dưới (khi nằm ngửa ở 3 tháng cuối); giảm dần vận tốc dòng máu tĩnh mạch trong thai kỳ. Việc các van tĩnh mạch hở do tĩnh mạch quá căng và suy cũng gây bệnh lý trên. Các van này thường sẽ trở về bình thường sau khi sinh, nhưng một số bệnh nhân vẫn không hồi phục.
Ngoài ra, thai phụ còn có hiện tượng tăng đông máu sinh lý trong quá trình mang thai (xuất hiện vào cuối tháng thứ 2 và kéo dài suốt thai kỳ), làm tăng nguy cơ huyết khối.
Cách xử trí
Hầu hết các trường hợp giãn tĩnh mạch liên quan đến thai nghén thường giảm hoặc tự khỏi vài tháng sau khi sinh. Một số rất ít bị viêm huyết khối tái phát, giãn tĩnh mạch nhiều gây đau hoặc chảy máu, cần phẫu thuật hoặc điều trị xơ hóa. Việc điều trị bằng thuốc rất khó khăn vì hầu hết các thuốc có chống chỉ định với phụ nữ mang thai (gây quái thai, sảy thai, đẻ non, thai chết lưu).
Do đó, phòng bệnh là biện pháp quan trọng nhất: Hạn chế đứng hoặc ngồi lâu; hằng ngày tập cử động khớp cổ chân và chuyển trọng lượng đến các ngón chân một cách nhẹ nhàng. Nên có sự vận động như đi bộ thong thả vào buổi sáng và buổi chiều mát. Kê chân cao 15-20 cm khi nằm nghỉ và ngủ.
Nếu xuất hiện giãn tĩnh mạch một bên chân, âm hộ, nên nằm nghiêng sang bên tĩnh mạch không bị giãn. Đi tất chun hay băng chun ngay khi bị giãn tĩnh mạch và tiếp tục ít nhất 4 tuần sau khi sinh. Tất chun có tác dụng phục hồi áp suất chênh lệch giữa 2 hệ tĩnh mạch nông và sâu thông qua hệ tĩnh mạch nối, giảm đường kính lòng mạch để tăng khả năng vận chuyển khi nghỉ và khi gắng sức.
Mang thai vào mùa lạnh có thể giảm biến chứng giãn tĩnh mạch, bởi vì thời tiết lạnh sẽ làm mạch máu co lại nên trương lực mạch tốt hơn, đi tất chun cũng dễ chịu hơn.
TS. Nguyễn Quang Tuấn, Sức Khỏe & Đời Sống